- Performans sadece sanata ve spora özgü değil, yaşamın tüm alanlarında kendini gösteren ve yaşam kalitesinin en önemli belirleyicilerinden biri olma özelliği taşıyan bir tanımdır.
- Performans günlük yaşamın her alanında, diğer insanlarla etkileşimin yer aldığı bütün durumlarda kendini göstermektedir.
- Bugünkü performans algımız, geçmiş yaşantılarımızdan şekillenmektedir. Bireyin yaşamının ilk yıllarında sergilediği performanslara karşı aldığı tepkiler bugünkü performans algısının ve sıkıntılarının belirleyicisidir.
- Üst düzey performans salt geçmiş yaşantılara bağlı değildir ve performans alanına özgü bazı bilişsel ve psikolojik becerilerin bireye uygun yöntemlerle edindirilmesi gerekmektedir.
- Her insan yaratıcı bir potansiyele sahiptir ve bu potansiyeli her ne meslek grubunda olursa olsun, ortaya koyması halinde yaşam kalitesi artacaktır.
- Her insan daha iyisini başarabilir ve üstün performans gösterebilir
İstediğimiz hedefe ulaşabilmek için, öncelikle neler olmasını istediğimizi bilmeliyiz. İstediklerimizi bilmenin yolu da, iyi plan yapmaktan geçer. İstediklerimiz gerçekçi ise ve bunlara nasıl ulaşacağımızın planını yaparsak, sonuçlardan da emin oluruz.
Hayallerimizin gerçekleşebilmesi için, amaçlarımızın spesifik, ölçülebilir, gerçekçi, ulaşılabilir, olumlu, motive edici ve zamana yayılmış olmalı ve bunların gerçekleşmesi için istekli olmalıyız.
Amaçlar olumlu şekilde ifade edilmeli: İnsan amaçlarına yönelmeli ve amaçlarının büyüsüyle ona kendini adamalıdır. Birey amacına ulaşmayı çok ama çok istemeli. İnsan istediklerine yoğunlaşmalı, istemediklerine değil. İnsanın isteklerine yoğunlaşması hedeflerini netleştirir. İstemediğimiz şeylere yoğunlaşmamız hedefleri bulanıklaştırır.
Amaçlar sizin kontrolünüzde olmalı: Kontrolünüzde olmayan amaç ve hedeflerin gerçekleşme şansı azalır. İsteklerimizde başka insanlar, unsurlar varsa, bunların rolü, payı iyice belirlenmeli, mümkünse bu unsurlara bağımlı olunmamalıdır. Çünkü insanlara ya da diğer unsurlara güvenirseniz ve istediğiniz yardımı bulamazsanız yıkılıp kalabilirsiniz. Bu da belirsiz bir durum yaratacağından işler sarpa sarabilir.
Amaçlar tamamen spesifik olmalı: Amaçlarınızı oluştururken bütün detayları gözden geçirin. Amaçlarınız nasıl görünüyor, duyuluyor, hissediliyor? Amaçlarınızın boyutu, hacmi nedir? bütün detayları organize edin. Amaçlarınız sizin dışınızda kimleri, neleri, nerede, nasıl, niçin, hangi zamanı ilgilendiriyor? Amaçlarınızın detayı ne kadar zenginse, başarı yüzdesi o kadar yüksek olacaktır.
Amaçlarınıza ulaştığınız nasıl bilinecek? Amaçları saptamak kadar, onların gerçekleşip gerçekleşmediğini anlayabilmek de bir beceri ve yetenek işidir. Amaçlarınızın gerçekleştiğini nasıl bileceksiniz? Amaçlarınız gerçekleştiğinde neler olacak? Neler görecek, duyacak, hissedeceksiniz? Amaçlarınız, ne kadar zamanda, nerede, ne zaman ve nasıl bitecek? İsteklerinizi gerçekleştirebilmek için kaynaklarınız var mı? Bu kaynaklar içsel kaynaklar olabilir. İçsel kaynaklarınız, tavır, tutum, sezgi, uyum gibi becerilerdir. Dışsal kaynakları ise, para, zaman, araç vb olabilir.
Amaçlarınızın çevre ile ilişkileri: İstediklerimizi, amaç ve hedeflerimizi yapılandırmanın son çerçevesi, çevredir. Hepimiz küçükten başlayan ve büyüyen bir sistem içinde yaşıyoruz. Yaptığımız her hareket, her düşünce başkaları için de önemli. Dolayısıyla birçok şeyi birçok kişi ile paylaşıyoruz.
Sporda Performans Geliştirme
Spor psikolojisinin alt alanlarından biri olan, sporda performans geliştirme, sportif alanda istenilen yüksek performansa ulaşabilmek ve optimum performans düzeyini koruyabilmek amacıyla, zihinsel ve psikolojik becerilerin etkin en hızlı biçimde uygulanması sürecidir.
Sportif performans için ihtiyaç duyulan psikolojik becerileri geliştirerek, motivasyonun optimum düzeye getirilmesi, performansı azaltan kaygı, öfke vb. öğelerin ortadan kaldırılması yoluyla sporcunun performansının en üst düzeye çıkarılması sağlanmaktadır. Performans geliştirme sürecinde sporculara edindirilen zihinsel beceriler ile ise, zihinde canlandırma, odaklanma becerileri vb. beceriler yoluyla performansı en üst düzeye çıkararak sporcunun rakipleriyle arasında fark yaratacak bir dizi gelişim sağlanmaktadır.
Sporda performans geliştirme dünyanın pek çok yerinde olimpik atletler ve profesyonel sporcular tarafından kullanılmakta ve bireysel sporcu koçluğunun yanı sıra pek çok ülkede takım sporlarında da performans geliştirme uzmanları ile çalışılmaktadır. Ülkemizde spor psikolojisi alanı yeni yeni gelişmeye başlayan bir alan olduğundan, sporda performans geliştirme henüz etkin olarak kullanılmamaktadır. Performans geliştirme alanında 2004 yılından bu yana bireysel ve takım sporlarında performans gösteren pek çok bireyle yaptığımız çalışmalarda, performansı en üst düzeye çıkarmada başarı düzeyi % 90'ın üzerindedir.
Pratikte, sportif performansı geliştirmede kognitif, davranışçı, motivasyonel ve spor psikolojisi ilkeleri ile bütünleştirerek, bireye özel olarak şekillendirilen, EMDR (EyeMovementDesensistizationandReprocessing), Kaynak Yerleştirme ve imgeleme teknikleri gibi pek çok teknikten yararlanılarak çalışılan performans geliştirme çalışmalarında, hedef alınan performans alanları aşağıdaki gibidir:
- Kaygı kontrolü: Pek çok sporcu antrenmanda gösterdiği performansı maç ya da yarışma sırasında ortaya koyamamaktadır. Kaygının neden olduğu bu performans düşüklüğü kısa süreli müdahalelerle ortadan kaldırılabilir.
- Özgüven arttırma: Her türlü sportif performansta sporcunun kendine olan güveni saniyeler içinde altüst olabilmektedir. Performans için hayati olan özgüveni korunaklı bir zihinsel fanus içinde tutmak ve performansa engel teşkil etmesini önlemek mümkün.
- Konsantrasyon becerilerini artırma: Faklı sporlar için ihtiyaç duyulan odak noktası farklıdır ve her performans süresi içinde sporcunun odağını bir noktadan diğerine çekmesi gerekmektedir. Sporcunun otomatik olarak gerçekleştirdiği bu süreci kontrolü altına alması performansını geliştirmesini sağlayacaktır.
- Performans engellerini ortadan kaldırma: Belli rakipler karşısında düşük performans sergileme, belli mekanlarda performansını ortaya koyamama, belli bir sportif beceriyi gerektiği şekilde sergileyememe vb. spesifik performans engellerinin ortadan kaldırılması, sporcunun performansını kısa sürede üst düzeye taşımaktadır.
- Antrenman performansını geliştirme: Dünyada sporcularla yapılan çok sayıda araştırma, fiziksel antrenmanların yanına zihinsel antrenmanların eklenmesinin sporcunun performansını üst düzeye taşıdığını göstermektedir. Özel teknikler eşliğinde yapılan zihinsel antrenman performans üzerindeki olumlu etkiyi daha da güçlendirmektedir.
- Başa çıkma becerilerini geliştirme: Duygusal kontrol üst düzey performansın en kilit gerekliliklerinden biridir. Beklenmeyen bir yenilgi sporcunun tüm performansını sekteye uğratabilmektedir. Başa çıkma becerilerinin geliştirilmesi performans düşüşlerini önlemede en önemli etkenlerdendir.
- Takım uyumunu artırma ve iletişim becerilerini geliştirme: Takım sporlarında karşılaşılan en önemli performans engeli takım içinde uyumun yetersizliğidir. Takım ne kadar birlik içinde hareket ederse, takımı oluşturan sporcuların üst düzey performans sergilemesi o kadar mümkün olacaktır. Özel teknik ve uygulamalarla takım uyumunu bilimsel bir çerçeveden bakarak geliştirmek, performansın üst düzeye çıkmasını sağlamaktadır.
- Olumlu inanç sistemi oluşturma: Yapılan araştırmalar, olumlu düşünmenin elit sporcuların temel özelliklerinden biri olduğunu göstermiştir. Ancak bilinen bir diğer gerçek de, etkin olmayan, gerçekdışı ve yıkıcı inançlar sporcularda sık karşılaşılan bir performans engeli olduğudur. Bu inançların olumlu inançlarla değiştirilebilmesi, sporcunun bir dizi zihinsel beceriyi edinmesi ve uygulamaya geçirmesi ile sağlanmaktadır.
- Sakatlıklar sonrası: Sakatlıklar sonrasında sporcuların büyük bölümü, fiziksel olarak % 100 iyileşmiş olmalarına rağmen eski performanslarını yeniden yakalayamamaktadır. Bu noktada sakatlık zihinsel olarak oluşturulmuş bir performans engeli olarak karşımıza çıkmaktadır. Sporcuya uygun olarak oluşturulan bir performans geliştirme programı ile kısa süre içinde üst düzey performansa ulaşılması sağlanabilmektedir.