Kan, örümcek veya fare görmek, iğne olmak, insanlarla tanışmak, topluluk önünde konuşmak, yüksekte veya dar alanda bulunmak gibi yaygın korkular, çok yoğun korkulara dönüştüğü zaman fobi olarak adlandırılır. Fobi, nesne veya durumun oluşturduğu tehlikeyle orantısız olan, yoğun, aşırı ve mantık dışı bir korku ile karakterize edilen bir kaygı bozukluğudur. Beraberinde yüksek fizyolojik uyarıma yol açan bu yoğun korku yüzünden kişi, korku olayından kaçınmak için elinden geleni yapar. Eğer korkulan olaydan kaçılamıyorsa kişi yoğun kaygı hisseder. Fobi sahibi bireylerin birçoğu fobi başlangıcını belli travmatik olaylara bağlayabildiği için, birçok fobi koşullanma veya bir şey karşısında korku gösteren başka bir kişinin gözlenmesi yoluyla öğrenilmiştir. Ancak, fobi sahibi kişilerin bir kısmı da, fobinin başlangıç sebebini hatırlayamadığı için fobilerin başka sebepleri de olabilir. Sosyal fobi, özgül fobi ve agorafobi en yaygın fobilerdendir. Bu fobiler ortaya çıktıktan sonra oldukça kalıcı hale gelir ve tedavi edilmediği takdirde yıllarca devam edebilir.
ÖZGÜL FOBİ
Daha önce basit fobi olarak adlandırılan özgül fobiler, belli bir nesne veya durumun (yükseklik, kan görmek, örümcek, iğne olmak) beklenmesi veya maruz kalınması tarafından tetiklenen belirgin, sürekli ve mantık dışı korkular ile karakterize edilir. Klinik uygulamalarda en sık görülen fobilerin arasında hayvan korkusu, yükseklik korkusu, kapalı kalma korkusu, yaralanma ve kan korkusu ve uçma korkusu bulunmaktadır. Özgül korkuların içeriği ve sıklığı kültürlere göre değişiklik gösteriyor. Örneğin, ruh ve hayalet korkusu birçok kültürde görülüyor ancak korkunun aşırı ve mantık dışı hale gelmesi ile fobi haline dönüşüyor. Özgül fobinin DSM-4 tanı kriterleri şu şekildedir:
Hayvan Tipi: Korkuyu hayvanlar ya da böcekler başlatıyorsa.Bu alt tip genellikle çocuklukta başlar.
Doğal Çevre Tipi: Korkuyu, fırtına, yüksek yerler ya da su gibi doğal çevredeki nesneler başlatıyorsa. Bu alt tip genellikle çocuklukta başlar.
Kan-Enjeksiyon-Yara Tipi: Korkuyu, kan, yara görme ya da enjeksiyon, diğer bir tıbbi işlem yapılması başlatıyorsa. Bu alt tip ileri derecede aileseldir ve çoğu zaman güçlü bir vazovagal tepki ile belirlidir.
Durumsal Tip: Korkuyu, toplu taşıma araçlarında bulunma, tüneller, köprüler, asansörler, uçakla uçma, araba kullanma ya da kapalı yerler gibi özgül bir durum başlatıyorsa. Bu alt tipin başlangıç yaşı dağılımı iki kez doruğa ulaşır; birinci doruk çocuklukta, diğer doruk yirmili yaşların ortalarında olur. Bu alt tip, cinsiyetler arası oran, bazı ailelerde çok daha fazla görülme ve başlangıç yaşı özellikleriyle Agorafobi ile Birlikte Panik Bozukluğuna benzerlik göstermektedir.
Diğer Tip: Korkuyu diğer uyaranlar başlatıyorsa. Bu uyaranlar, soluğun kesilmesinden, kusmaktan ya da bir hastalığa yakalanmaktan korkmaya neden olabilir; “boşluk” fobisi (yani kişi duvarlardan ya da diğer fiziksel destek kaynaklarından uzak durursa aşağı düşecek olmaktan korkar) ve çocukların yüksek seslerden ya da özel giysili masal kahramanlarından korkması.
FOBİLERİN TEDAVİSİ
Çoğu fobi terapi yardımı olmadan geçmez, fobilerin tedavisinde psikoterapi veya hem ilaç hem de psikoterapinin birlikteliğinden oluşan tedavi yöntemleri uygulanarak fobilerle başa çıkılabilmektedir.